Ubezwłasnowolnienie całkowite
Według oficjalnych doniesień Rzecznika Praw Obywatelskich, ubezwłasnowolnionych jest w Polsce około 90 tysięcy osób. Osoba objęta całkowitym ubezwłasnowolnieniem nie może samodzielnie zawierać żadnej umowy ani podejmować żadnych decyzji prawnych. Obejmuje to także zawieranie małżeństw. Kwestie te są regulowane zgodnie z artykułem 11 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Według niego:
1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie.
2. Unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia może żądać każdy z małżonków.
3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia, jeżeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone.
Osoba całkowicie ubezwłasnowolniona jest całkowicie reprezentowana przez opiekuna w sprawach majątkowych. Nie może on jednak dysponować prawami majątkowymi bez żadnych ograniczeń. W przypadku każdej istotnej decyzji dotyczącej ubezwłasnowolnionego wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego. Zachodzą sytuacje, w których opiekun prawny żąda zwrotu środków, które związane są ze sprawowaniem opieki nad ubezwłasnowolnionym. W większości przypadków wypłata wynagrodzenia ma miejsce z majątku osoby podlegającej. Jeśli nie ma on dochodów ani majątku, wynagrodzenie dla sprawującego opiekę pokrywa się z publicznych środków.
Ubezwłasnowolnienie częściowe
Od całkowitego ubezwłasnowolnienia, częściowe różni się w zakresie możliwości, jakie posiada osoba nim objęta. Zachowuje ona mianowicie prawo do podejmowania decyzji z zakresu spraw życia codziennego. Zachowują one ważność, gdy nie zostały zawarte z niekorzyścią dla osoby ubezwłasnowolnionej.
Podstawową różnicą jest zachowana częściowa zdolność do czynności prawnych, nie następuje jej całkowite pozbawienie. W sytuacjach, kiedy osoba ta będzie decydować o własnym majątku, konieczna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Warunkiem objęcia kogoś częściowym ubezwłasnowolnieniem jest pełnoletność. Forma ta będzie obowiązywać w sytuacji, kiedy to dana osoba jest chora, podobnie jak w przypadku ubezwłasnowolnienie całkowitego. Choroba, na którą cierpi ubezwłasnowolniony, nie ma jednak aż tak istotnego znaczenia w kontekście świadomego decydowania o sobie samym. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma prawo do zarządzania swoim zarobkiem, chyba że decyzja sądu wskazuje inaczej. Jednak w przypadku czynności prawnych konieczne jest zatwierdzenie ich przez kuratora. Aby decyzje prawne osoby ubezwłasnowolnionej takie jak zawieranie małżeństw były ważne również wymagana jest decyzja sądu w tym zakresie.
Warunki ubezwłasnowolnienia
Ubezwłasnowolnienie całkowite
Konieczne jest spełnienie dwóch warunków, aby go dokonać osoba musi mieć ukończony 13 rok życia. Powodem do wystąpienia o takowe może być choroba psychiczna, narkomania czy pijaństwa. Jednak, co warto podkreślić, nie każda choroba psychiczna stanowi podstawę do podjęcia takich kroków. Dzieje się tak jedynie wtedy, gdy schorzenie jest na tyle poważne, że nie ma możliwości samodzielnego i świadomego decydowania o sobie. Nie może zatem realnie ocenić swojego zachowania. Nie posiada również zdolności do przewidywania konsekwencji swoich czynów.
Podejmowane przez taką osobę decyzje są nieważne. Nie może ona przykładowo uznać ojcostwa, zaprzeczyć mu oraz zakwestionować lub uznać testamentu. Nie jest możliwe także sprawowanie przez nią władzy rodzicielskiej, nawiązywanie stosunku pracy, ani branie udziału w wyborach lub referendach.
Procedura ubezwłasnowolnienia
Procedura rozpoczyna się od złożenia wniosku do sądu okręgowego. Wniosek takowy może zgłosić Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, a nawet osoba, której ubezwłasnowolnienia ma dotyczyć. Oraz niektóre osoby, do których zalicza się do nich m.in. małżonka osoby, której dotyczyć ma ubezwłasnowolnienie, krewnych małżonka w linii prostej, a także przedstawiciela ustawowego. Warto wspomnieć, że Polskie prawo surowo zakazuje wystąpienia z takim wnioskiem w złej wierze, na niekorzyść osoby nim obejmowanym. Taki czyn podlegać może karze do 5 tysięcy złotych.
Decyzja o ubezwłasnowolnieniu
Decydująca w większości przypadków jest decyzja lekarza np. neurologa lub psychiatry. Ich zadanie obejmuje ocenę występowania choroby psychicznej i stopnia zaawansowania. Przed wydaniem oficjalnej decyzji sąd dokonuje oceny poczytalności osoby ubezwłasnowalnianej oraz weryfikuje prawo osoby występującej z takim wnioskiem, do takich czynności.
Decyzja o ubezwłasnowolnieniu całkowitym i częściowym to jedne z najtrudniejszych, rozpatrywanych w sądach cywilnych. W sprawie pojawia się wiele zmiennych i y rozpatrzyć wszystkie opinie lekarzy specjalistów. Cały proces trwa zazwyczaj z tych powodów średnio kilka miesięcy.
Koszt takiego wniosku to 100 zł. Do tej kwoty należy doliczyć koszty opinii biegłych w wysokości około 400 zł. Kolejnym kosztem w sprawie o ubezwłasnowolnienie jest koszt pomocy prawnej adwokata. Tutaj koszty mogą być bardzo zróżnicowane w zależności od stopnia skomplikowania sprawy, długości sprawy, czy zakresu pomocy prawnej.
